Â
Khi Tim O’Brien viết táºp truyện ngắn Những thứ há» mang (The things they carried), ông gần nhÆ° phÆ¡i bà y cả trà tưởng tượng lẫn những trải nghiệm sau má»™t năm tham chiến ở Tây nguyên và o năm 1969 của mình. Nó cÅ©ng cho thấy háºu quả tinh thần nặng ná» sau đó của những ngÆ°á»i lÃnh Mỹ từng tham gia chiến tranh Việt Nam. Äể rồi sau nà y, rất nhiá»u lÃnh Mỹ khi tá»›i Iraq hay Afghanistan đã Ä‘em theo cuốn sách, rồi kết luáºn khi trở vá»: “Ông đã viết đúng Ä‘iá»u mà tôi từng nghÄ© là không có tháºtâ€.
NhÆ°ng khi tác phẩm rất liên quan đến Việt Nam nà y tá»›i nÆ°á»›c ta, chỉ má»™t câu: “Con mặt l... ngu Ä‘... bao giá» trả lá»i†(viết tắt những từ được viết đầy đủ trong ấn bản Những thứ há» mang do Trần Tiá»…n Cao Äăng dịch, Nhã Nam và NXB Văn há»c xuất bản - NV) đã khiến bản dịch bị chê là tục tÄ©u.
Â
  |
Â
“Dịch nhÆ° váºy chẳng có gì không đúngâ€, TS Phạm Xuân Thạch, ÄH Quốc gia Hà Ná»™i nói. “Thứ nhất, trong nguyên tác có những từ tục. Tất nhiên, cái sá»± tục ở đây là ý đồ nghệ thuáºt của nhà văn. Ta phải tôn trá»ng ý đồ thể hiện sá»± tục tÄ©u đó. Thứ hai, nếu đã tôn trá»ng thì tất yếu khi chuyển sang tiếng Việt phải tìm má»™t từ tục để dịch. Tác giả đã chá»n cách diá»…n đạt tục tÆ°Æ¡ng Ä‘Æ°Æ¡ng trong tiếng Việt chứ không dịch kiểu từ đổi từ. Tôi chÆ°a có Ä‘iá»u kiện kiểm chứng lại má»™t cách tỉ mỉ và chi tiết toà n bá»™ bản dịch nhÆ°ng má»™t cách sÆ¡ bá»™, tôi đánh giá đó là má»™t bản dịch tốtâ€, ông Thạch phân tÃch.
Â
| Â |
|
|||||||||||||||
Â
CÅ©ng theo TS Thạch, việc khăng khăng phản đối bản dịch từ má»™t phÃa mà không chịu trao đổi cho thấy phần nà o sá»± “há»c phiệt†ở đây. Tuy nhiên, cÅ©ng theo ông Thạch, ý kiến của Ä‘á»™c giả có tÃnh tham khảo vì há» dá»±a trên cảm tÃnh và trải nghiệm văn hóa của mình. Â
Cần có hệ phân loại, chỉ báo
CÅ©ng vá» khả năng đánh giá của Ä‘á»™c giả, ông Thạch cho rằng không phải lúc nà o đám đông cÅ©ng đúng. Việc đánh giá tác phẩm đến cùng là từ các chuyên gia, nhà phê bình. “Tuy nhiên và tất nhiên, ngÆ°á»i Ä‘á»c vẫn có má»™t quyá»n tối háºu là mua hay không mua, dùng hay không dùng sản phẩm văn hóa đóâ€, ông Thạch nói.
ChÃnh vì thế việc phân loại chỉ báo sách là má»™t công cụ có thể giúp Ä‘á»™c giả chá»n lá»±a. Những thông số chỉ báo nà y có thể nằm ở hệ ký hiệu, chẳng hạn 18+ nhÆ° trÆ°á»ng hợp tiểu thuyết 50 sắc thái (E.L.James, dịch giả: TÆ°á»ng Vy, Alpha Books và NXB Lao Ä‘á»™ng xuất bản - NV) vừa qua. Nó cÅ©ng có thể nằm ở bìa 4 cuốn sách, trong những giá»›i thiệu cụ thể. Má»™t hệ chỉ báo khác nằm ở phần giá»›i thiệu ngay đầu sách. Tuy nhiên, các hệ thống chỉ báo nà y của thị trÆ°á»ng sách trong nÆ°á»›c, đặc biệt là sách văn há»c hiện chÆ°a váºn hà nh tốt.
“Tôi biết chÆ°a có văn bản nà o quy định vá» việc chỉ báo tuổi Ä‘á»c từ phÃa nhà nÆ°á»›câ€, má»™t ý kiến từ đại diện NXB Kim Äồng. “Tuy nhiên, khi xuất bản chúng tôi thÆ°á»ng chú ý đến Ä‘á»™ tuổi Ä‘á»c thÃch hợp. Chẳng hạn, nhiá»u bố mẹ vẫn nghÄ© truyện tranh là của thiếu niên, nhi đồng. Vì thế, vá»›i những bá»™ truyện tranh chứa yếu tố tình cảm nhất định, chúng tôi dán nhãn 15+ để hÆ°á»›ng dẫnâ€.
Ghi chỉ báo theo Ä‘á»™ tuổi là cách nhà sách Alpha áp dụng cho bá»™ tiểu thuyết 50 sắc thái đã chá»n. Cuốn sách có nhiá»u “pha nóng†nà y là trÆ°á»ng hợp duy nhất Ä‘Æ¡n vị phải là m chỉ báo từ khi ra Ä‘á»i đến nay. “Chúng tôi là m theo cách của các nÆ°á»›c phÆ°Æ¡ng Tây vá» chỉ báo Ä‘á»™ tuổi. Äiá»u đó hoà n toà n vì đạo đức nghá» nghiệpâ€, ông Nguyá»…n Cảnh Bình, Giám đốc nhà sách, cho biết.
NhÆ° váºy, những khuyến cáo, hÆ°á»›ng dẫn vá» việc dán nhãn sách gần nhÆ° Ä‘ang bị nhà quản lý “bá» trốngâ€. Mà điá»u nà y lại rất có Ãch cho ngÆ°á»i Ä‘á»c, cho việc Ä‘á»c - Ä‘iá»u thiết yếu đối vá»›i má»™t xã há»™i muốn phát triển.
Â
|
Nhiá»u chiá»u dÆ° luáºn  Phản ứng vá» bản dịch, có ý kiến cho rằng nên dịch khác Ä‘i thà nh “Cái đồ Ä‘á»™ng Ä‘á»±c đó không chịu trả lá»iâ€, hoặc “Cái con đần Ä‘á»™n thối tha không chịu hồi âm†cho đỡ gây phản cảm. Có ý kiến cho rằng chữ viết cÅ©ng nhÆ° tác phẩm văn há»c thể hiện sá»± văn minh, do đó không nên dùng những từ ngữ thiếu văn minh và o tác phẩm văn há»c. Tháºm chà có ý kiến còn đặt vấn Ä‘á» vá» trình Ä‘á»™ văn chÆ°Æ¡ng và văn hóa của ngÆ°á»i dịch. Tuy nhiên, má»™t số khác lại ủng há»™ cách dịch của ông Trần Tiá»…n Cao Äăng vì cho rằng nó phù hợp ngữ cảnh, tâm lý nhân váºt. Dịch giả nà y từng nháºn giải thưởng Văn há»c dịch của Há»™i Nhà văn Hà Ná»™i cho tác phẩm Biên niên ký chim vặn dây cót(Haruki Murakami) năm 2007. |
Â
Â
|
Hệ thống chỉ báo sách của mình chÆ°a có gì đáng nói  “Hệ thống chỉ báo sách của mình chÆ°a có gì đáng nói cả. Cho đến giá» tôi cÅ©ng chÆ°a thấy có văn bản nà o hÆ°á»›ng dẫn cụ thể vá» Ä‘iá»u đó. Xã há»™i Ä‘á»c chuẩn má»±c thÆ°á»ng có bá»™ pháºn chỉ báo, không phải để cấm hay không mà để chá»n hay không chá»nâ€. PGS-TS Nguyá»…n Äăng Äiệp Cần ngÆ°á»i lá»›n hÆ°á»›ng dẫn “Muốn trẻ em không nói tục thì ta không thể bịt tai chúng lại - Ä‘iá»u thá»±c chất là không thể là m được. Ta phải là m thế nà o để chúng hiểu rõ nói tục là không nên. Chuyện bị ảnh hưởng hay không phụ thuá»™c và o gia đình, và o những ngÆ°á»i đồng hà nh vá»›i con trong việc Ä‘á»c sách. Dán nhãn cÅ©ng là tốt và cần. NhÆ°ng cÅ©ng phải hiểu dán nhãn có những khi không phải để cấm, mà để có sá»± lÆ°u ý rằng có cuốn sách khi Ä‘á»c cần có sá»± hÆ°á»›ng dẫn của ngÆ°á»i lá»›nâ€. TS Phạm Xuân Thạch |
Â
Trinh Nguyá»…n@TNO
